‘Kaynak sorunu bir an önce çözülmeli’
Dünkü sayımızda yer verdiğimiz Edirne Konserve Fabrikası haberini Edirne’de kaynak yetersizliği ve karışıklığından dolayı fabrikanın tarihte bulunduğu mevkiinin, habere konu olan Saraçhane Köprüsü’nün başında olmadığını açıklayan Öğretim Görevlisi Altay Bayatlı, Edirne Konserve Fabrikası’nın tarihteki yerinin günümüzde Dertli Mustafapaşa Çeşmesi’nin bulunduğu mevkii olduğunu söyledi. Bayatlı, 1927 yılında Tosyavizade Dr. Rıfat Osman Bey’in üzerine notlar düşerek hazırladığı haritada konserve fabrikasına yer verdiğini dile getirerek, dünkü habere konu olan binanın da inşaat ambarı olarak askeri birliklerce kullanıldığını açıkladı. Edirne’deki kaynak ve kaynağa erişimde yaşanan sıkıntıları da dile getiren Bayatlı; “Edirne’deki kaynak sorununu, karmaşasını ortak oluşturulacak bir arşivle çözebiliriz. Dünyada bilinen yöntem budur. Ortak arşivi yapabilirsek bu çalışma Edirne’ye bilim turizmi yolunu da açacaktır” dedi.
Haberini yaptığımız ve dünkü sayımızda yer verdiğimiz erken Cumhuriyet Dönemi’nde kurulan ve Saraçhane Köprüsü başında bulunduğu bazı kaynaklarda belirtilen Edirne Konserve Fabrikası’nı 1918 yılında çizilen haritada inşaat ambarı olarak belirtildiğini ifade eden Trakya Üniversitesi Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu Müdür Yardımcısı Öğretim Görevlisi Altay Bayatlı; “Milli Mecmua’da Tosyavizade’nin makaleleri mevcut durumda. Bu makalelerden bir tanesinde Edirne’nin nehirlerini anlatmış. Nehirleri anlattığı Milli Mecmua’nın 102. sayısı 1647’inci sayfada, Edirne nehirlerini ve çevresindeki binalardan da bahsetmiş, resmetmiş. Normalde Saraçhane Köprüsü’nü (Şahabettin Paşa Köprüsü) zamanla ek parçalarla uzatılmış. Sebebi de nehirde sular yükseldiğinde Sarayiçi’nde kalan süvari birliklerinin rahat geçebilmesi adına parçalar eklenmiş. Nehirleri ıslah ederlerken suların akışı hızlanıp değirmeni döndürsün diye değirmenlere bariyerler çekilmiş. Fakat inşaat ambarı 1918 yılında çizilen haritada askeri inşaat dairesi olarak görünüyor. Dün haberini yaptığınız bina, sokak sokak çizilen haritada askeri inşaat dairesi olarak işaretlenmiş” diyerek, dün bahsedilen binanın döneminde askeri bina olarak kullanıldığını belirtti.
FABRİKA TOSYAVİZADE’NİN ÇİZDİĞİ HARİTADA
Öğretim Görevlisi Bayatlı, Edirne’de kurulan Konserve Fabrikası’nın ise günümüzde Dertli Mustafapaşa Çeşmesi’nin de bulunduğu mevkide olduğunu ve habere konu olan fabrikanın Tosyavizade’nin çizdiği haritada belirtildiğini söyledi. Bayatlı; “Asıl konserve fabrikası binasının olduğu taraf, günümüzde Dertli Mustafapaşa Çeşmesi’nin de olduğu mevkii olarak 1927 yılında haritada belirtilmiş. Arkasında şuan bir düğün salonun olduğu yerde de, karakol ve karakolun eşyalarının koyulduğu binalar var. Onun arkasında da konserve fabrikasını görüyoruz. Bu bilgiyi okurken çok zorlanmıştık çünkü Osmanlıca da bu tarz kelimeleri yazarken çok yabancı kelimeler oldukları için harfleri ve sesleri kullanmak zor oluyor. Konserve kelimesini haritada yazılan notlardan çıkarana kadar açıkçası çok zorlanmıştık ama orada bir konserve fabrikası olduğu haritaya Osmanlıca olarak not düşülmüş. Hemen üzerinde de Beylik Fırınları adında bir yer görünüyor. Bahsettiğimiz bu bölgeyi konserve fabrikası, fırın gibi üretim hanelerle değerlendirdiklerini görüyoruz” diye konuştu.
ASIL YERİ DERTLİ MUSTAFAPAŞA ÇEŞMESİ ARKASI
Konserve fabrikası binasının günümüze ulaşmadığını da bildiren Bayatlı; “Günümüzde haritada bahsedilen mevkide konserve fabrikası binasının izine rastlayamadık ama haritada belirtilmiş. Büyük ihtimalle bina yıkıldı. 1918 yılında çizilen haritada haberi yapılan Saraçhane Köprüsü başındaki bina o dönem askeri amaçlı kullanılan bir binaymış ve konserve fabrikası binasını 1927 yılında çizilen haritada günümüzde de Dertli Mustafapaşa Çeşmesi’nin bulunduğu alanda olduğunu görüyoruz. Ve tahmin ediyorum ki bahsedilen Konser Fabrikası haritadaki konumuna göre, günümüzde İl Göç İdaresi’nin bulunduğu alana denk geliyor” diyerek fabrikanın günümüzdeki konumu hakkında da tahminlerini paylaştı.
KAYNAK SORUNUNA DİJİTAL ÇÖZÜM ÖNERİSİ
Edirne’de yaşanan kaynak sorunlarının bir an önce çözüme kavuşturulması gerektiğini de vurgulayan Trakya Üniversitesi Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu Müdür Yardımcısı Öğretim Görevlisi Altay Bayatlı; “Ben konserve fabrikası binası ile ilgilenmediğim için daha önceden bir araştırma yapmadım. Ben çeşitli konularda incelemeler yaparken gördüğüm haritaları incelerken, kentte bir konserve fabrikası olduğunu görmüştüm. Haritalar bizlere çok net bilgiler veriyor. Hiçbir sitede yer almayan bilgileri haritalardan detaylı bir şekilde görebiliyoruz. Edirne’deki kaynak sorununu, karmaşasını ortak oluşturulacak bir arşivle çözebiliriz. Dünyada bilinen yöntem budur. Ortak arşivi yapabilirsek bu çalışma Edirne’ye bilim turizmi yolunu da açacaktır. Ben gittiğim her yerde bunu gündeme getiriyorum. Bir arşiv yapılır, çevresel arşivlerde bulunan belgeleri günümüzde de yaygın kullanılmakta olan dijital kopyalama ve arşivleme yöntemiyle bir araya getirilebilir. Bu yöntemle insanlara daha çabuk bilgi ulaşır. Örneğin öğrenciler, buradan kalkıp İstanbul’a bilgi edinmeye gidip arşiv çalışamazlar buna birçok etken sebep olur ama dijital arşiv olursa, bulundukları yerden arşiv çalışması yapabilirler. Şuan 21’inci yüzyıldayız. Yerel halkın da kaynak ve bağış destekleriyle ortak dijital arşiv oluşturulmalıdır. Bunlar olursa arşivimiz bir organizma gibi büyümeye başlayacaktır. Örneğin, Edirne’de Yazma Eserler Kütüphanesi var ama çoğu kişi yerini bile bilmiyor. Hâlbuki orada çok değerli eserler mevcut. Bunları ve kıyıda köşede kalmış belgeleri dijital ortamda araştırmacılara açarsak herkes doğru kaynağa ve bilgiye daha kolay ulaşmış olacaktır” diyerek gün yüzüne çıkmayı bekleyen, dijital ortamda henüz bulunmayan belgelerin bir araya getirilerek ortak bir arşiv oluşturulması gerektiğini söyledi. Damla GÖÇ AKYÜZ
